دیدگاههای ناقدان عصرعباسی درباره ی تأثیر عناصر فرازبانی در سرایش شعر

نقد و بررسی آثار ادبی و رابطه­ی آن با محیط و روحیات شاعر، با عنوان­های «نقد اجتماعی» و «نقد روانشناسی» بحثی نو در مباحث نقد ادبی معاصر به شمار می­رود. هر چند اصول و معیارهای این روش­های نقدی در قرون اخیر به شکلی منسجم سامان یافته است، اما کند و کاش در نقد ادبی قدیم عربی، به خوبی نشان می­دهد که این مباحث، از گذشته­های بسیار دور، به گونه­ای متفاوت و بدون ذکر اصطلاحات امروزی، پیوسته در میان ادب­شناسان مطرح بوده است. در این پژوهش، با روش تحلیلی- توصیفی، دیدگاه­های برخی از منتقدان برجسته­ی عصر عباسی (إبن سَلام، جاحِظ، إبن­قُتَیبه، إبن­طَباطَبا، آمِدی و قاضي جُرجاني) در این زمینه بازخوانی و واکاوی شده است. نتایج به دست آمده از این پژوهش گویای آن است که این منتقدان، با وجود اختلاف نظرهایی که در برخی از موضوعات نقدی داشته­اند، اما همه آنها شعر را پدیده­ای زبانی متأثر از فردیت و محیط شاعر تلقی نموده­اند و همگی به تأثیرات ژرف محیط جغرافیایی، اجتماعی و اثرات حالت­های روحی شاعر به منزله عناصری فرازبانی در سرایش شعر، در مباحث نقدی خود به تفصیل پرداخته­اند.